Πάσχα με σαϊτοπόλεμο στην Καλαμάτα, ρουκετοπόλεμο στη Χίο, αερόστατα στο Λεωνίδιο ή δυναμίτες στην Κάλυμνο; Ταξιδεύουμε στην Ελλάδα και ανακαλύπτουμε τα πιο ξεχωριστά πασχαλινά έθιμα για τον εορτασμό της Ανάστασης του Θεανθρώπου.

Χίος – Ρουκετοπόλεμος στον Βροντάδο

Στη μυροβόλο νήσο του Βορειοανατολικού Αιγαίου το Πάσχα γιορτάζεται «μαχητικά»! Το ενδιαφέρον των επισκεπτών συνήθως μονοπωλούν τα μαστιχοχώρια της Χίου, οι 38 βυζαντινές εκκλησίες του Κάμπου και τα μεσαιωνικά μνημεία, ωστόσο την περίοδο του Πάσχα ο ρουκετοπόλεμος στον Βροντάδο μοιάζει να μην έχει ανταγωνιστή. Το διασημότερο πασχαλινό έθιμο της Χίου αναβιώνει κάθε χρόνο από την εποχή της Τουρκοκρατίας στο χωριό εκτοξεύοντας την αδρεναλίνη συμμετεχόντων και θεατών στα ύψη! Οι νεαροί ρουκετατζήδες του Βροντάδου προετοιμάζονται τουλάχιστον ένα μήνα πριν για τη μεγάλη βραδιά της Ανάστασης φτιάχνοντας το εκρηκτικό μείγμα από κάρβουνο, νίτρο και θειάφι για τις αυτοσχέδιες ρουκέτες. Ο οικισμός μετατρέπεται σε πραγματικό πεδίο μάχης και οι δύο ενορίες που βρίσκονται σε αντικριστά υψώματα -του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερειθιανής– χωρίζονται σε δύο «στρατόπεδα».

Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου το άκουσμα του «Χριστός Ανέστη» είναι το «σύνθημα» για να ξεκινήσει ο ιδιότυπος «πόλεμος» με «όπλα» 10.000 ρουκέτες που βάφουν κατακόκκινο τον ουρανό της Χίου και δημιουργούν μια φαντασμαγορική ατμόσφαιρα. Οι Αγιομαρκούσοι στοχεύουν το ρολόι της εκκλησίας της Παναγίας της Ερειθιανής και οι Παναγούσοι αντίστοιχα τον τρούλο της εκκλησίας του Αγίου Μάρκου. Η νύχτα γίνεται μέρα και η «σύρραξη» δεν λέει να παύσει. Την Κυριακή του Πάσχα καταμετρώνται τα ρουκετόξυλα που έχουν πέσει σε κάθε εκκλησία προκειμένου να αναδειχθεί η νικήτρια ενορία του ρουκετοπόλεμου!

Κέρκυρα – Η ρίψη των Μπότηδων

Τις μέρες του Πάσχα η Κέρκυρα με τη βενετσιάνικη παράδοση και τις ξακουστές φιλαρμονικές κατακλύζεται από επισκέπτες που θέλουν να γνωρίσουν από κοντά τα μοναδικά πασχαλινά έθιμα του νησιού. Το πιο διάσημο και ξεχωριστό έθιμο της Κέρκυρας είναι οι Μπότηδες. Στη Σπιανάδα, τη μεγαλύτερη πλατεία των Βαλκανίων, κάθε Μεγάλο Σάββατο στις 12.00 το μεσημέρι ξεκινάει το σπάσιμο των κανατιών (μπότηδων), έθιμο που κρατάει από τα χρόνια της Ενετοκρατίας. Στολισμένες με κόκκινες κορδέλες και γεμάτες νερό, οι στάμνες πέφτουν από τα μπαλκόνια των αρχοντικών κάνοντας δυνατό κρότο. Οι παρευρισκόμενοι τρέχουν να μαζέψουν τα σπασμένα κομμάτια, καθώς σύμφωνα με τους Κερκυραίους φέρνουν καλή τύχη. Έπειτα οι Φιλαρμονικές παιανίζουν χαρμόσυνα εμβατήρια με πρώτο να ακούγεται το «Μη φοβάστε Γραικοί»!

Καλαμάτα – Μπουλούκια και σαϊτοπόλεμος

Η πρωτεύουσα της Μεσσηνίας στο νοτιοδυτικό άκρο της Πελοποννήσου ξέρει να γιορτάζει το Πάσχα παραδοσιακά! Ανήμερα του Πάσχα στα δυτικά της ατελείωτης βοτσαλωτής παραλίας της Καλαμάτας μήκους 5 χλμ., εκεί όπου βρίσκονται τα παλαιά σφαγεία, πραγματοποιείται ο περίφημος σαϊτοπόλεμος. Όπως επιβάλλει το παμπάλαιο καλαματιανό έθιμο, οι συμμετέχοντες –οι λεγόμενοι σαϊτολόγοι ή σαϊτομάχοι- χωρίζονται σε ομάδες -τα λεγόμενα «μπουλούκια», ντύνονται με παραδοσιακές φορεσιές και εκτοξεύουν χαρτονένιους σωλήνες γεμισμένους με μπαρούτι, τις σαΐτες. Σύμφωνα με τον θρύλο, το λαϊκό αυτό έθιμο της Καλαμάτας έχει τις ρίζες του στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης και πραγματοποιείται σε ανάμνηση της αναχαίτισης του τουρκικού ιππικού από τους Μεσσήνιους, οι οποίοι χρησιμοποίησαν ως όπλα σαΐτες γεμάτες μπαρούτι.

Λεωνίδιο – Ανάσταση με πολύχρωμα αερόστατα

Χτισμένο στις ακτές του Μυρτώου πελάγους και κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του Πάρνωνα, το Λεωνίδιο ισορροπεί μοναδικά μεταξύ βουνού και θάλασσας. Η πρωτεύουσα της Τσακωνιάς είναι μια από τις πιο παλιές ναυτικές πόλεις της Ελλάδας και χαρακτηρισμένος παραδοσιακός οικισμός με παλιά αρχοντόσπιτα, πύργους και ιστορικά διατηρητέα μνημεία. Αν όμως είναι ιδιαίτερα γνωστή για κάτι – εκτός από τις τσακώνικες μελιτζάνες και τη διατήρηση της τσακωνικής διαλέκτου- αυτό είναι η νύχτα με τα αερόστατα, ένα από τα πιο θεαματικά πασχαλινά έθιμα στην Ελλάδα.
Κάθε οικογένεια στο Λεωνίδιο προετοιμάζεται για το βράδυ της Ανάστασης εβδομάδες πριν κατασκευάζοντας το δικό της αερόστατο ύψους έως και 2μ. με κόλλα, καλάμι και χρωματιστό χαρτί, ενώ για την πυροδότησή του χρησιμοποιούν την κολλημάρα, πανί εμποτισμένο με λάδι και πετρέλαιο. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των ντόπιων τουλάχιστον 100 αερόστατα ετοιμάζονται από κάθε ενορία προς εκτόξευση. Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου φτάνει. Κατανυκτική ατμόσφαιρα, αναμμένες λαμπάδες και πολύχρωμα «φαναράκια» πανέτοιμα να βάλουν φωτιά στη νύχτα… Όλοι ανεξαιρέτως, ντόπιοι και επισκέπτες, περιμένουν εναγωνίως να ακουστεί το «Χριστός Ανέστη» από τα χείλη των ιερέων για να απολαύσουν το μαγευτικό θέαμα.

Μόλις αντηχήσει το μήνυμα της Ανάστασης του Θεανθρώπου από τα μεγάφωνα και οι καμπάνες αρχίσουν να χτυπούν χαρμόσυνα, οι κολλημάρες ανάβουν, τα 500-600 αυτοσχέδια αερόστατα από τις πέντε ενορίες του Λεωνιδίου ανυψώνονται σιγά-σιγά στον αρκαδικό ουρανό και πυρπολούν το σκοτάδι ώσπου να χαθούν στη θάλασσα μετά από 30-40 λεπτά. Χιλιάδες βεγγαλικά, βαρελότα και δυναμιτάκια συνοδεύουν τις πτήσεις των αερόστατων και προσθέτουν στο ήδη φαντασμαγορικό υπερθέαμα. Όταν ο καιρός το επιτρέπει οι φλόγες από τα αερόστατα του Λεωνιδίου γίνονται ορατές μέχρι τις Σπέτσες και το Ναύπλιο. Κάτι ήξερε ο μεγάλος Έλληνας θεατρικός συγγραφέας και λάτρης της περιοχής Δημήτρης Ψαθάς όταν έγραφε: «…Καρναβάλι στην Πάτρα και Πάσχα μόνο στο Λεωνίδιο»…

Τήνος – Τα μεσαιωνικά τριμπόνια ξορκίζουν το κακό

Στην Τήνο των περιστεριώνων, των μαρμαρογλυπτών και του Γιαννούλη Χαλεπά, το Πάσχα γιορτάζεται με περισσή θρησκευτική ευλάβεια και βαθιά κατάνυξη. Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου και το μεσημέρι της Κυριακής του Πάσχα σε πολλά χωριά της ενδοχώρας, όπως στον Πύργο, τη Στενή, τον Ταραμπάδο και την Καρδιανή, αναβιώνει το μεσαιωνικό έθιμο «τριμπόνια».

Πρόκειται για παλιά τουφέκια χωρίς βόλι που περνούν από γενιά σε γενιά, γεμίζουν με μπαρούτι από μπροστά, ανάβουν με καψούλι και δημιουργούν φοβερό εκκωφαντικό κρότο που ακούγεται σε όλο το νησί. Οι Τηνιακοί θεωρούν πως με τις θορυβώδεις «τριμπονιές» ξορκίζουν το κακό.

Κάλυμνος – Εκρηκτικό Πάσχα με δυναμίτες

Το Πάσχα στο νησί των σφουγγαράδων είναι κυριολεκτικά εκρηκτικό και ο ξεχωριστός εορτασμός του αποτελεί έναν πολύ καλό λόγο για να επισκεφθεί κανείς το τέταρτο μεγαλύτερο νησί των Δωδεκανήσων, την Κάλυμνο. Το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου οι καμπάνες που σημαίνουν την Πρώτη Ανάσταση δίνουν το «παρασύνθημα» για να ξεκινήσουν οι πρώτες δυνατές εκρήξεις από τους δυναμιτιστές στην προβλήτα του λιμανιού. Ο κόσμος παραταγμένος περιμετρικά της προκυμαίας παρακολουθεί με δέος τον ουρανό ν’ αστράφτει και τους δυναμίτες να πέφτουν βροχή!

Ανήμερα της Λαμπρής και αφού οι Καλύμνιοι έχουν τιμήσει το παραδοσιακό μαούρι ή μουούρι (γεμιστό αρνάκι στο πήλινο, ψημένο στον ξυλόφουρνο), οι θορυβώδεις εορτασμοί συνεχίζονται με δυο ομάδες νέων από τα «μαράσια» (σφουγγαρογειτονιές) της Καλύμνου να ανεβαίνουν στα βουνά πάνω από την πρωτεύουσα Πόθια, στον Άγιο Νικόλαο και τον Άγιο Στέφανο, προκειμένου να κάνουν την Κάλυμνο να σειστεί απ’ άκρη σ ’άκρη! Οι ρίψεις δυναμίτη τόσο των «αντίπαλων» δυναμιτιστών από τα βουνά όσο και του παραλιακού «μετώπου» από το λιμάνι και την πλατεία της Πόθιας προς τη θάλασσα είναι αδιάκοπες και γίνονται ορατές ως την Κω και τα τουρκικά παράλια.

Μετέωρα – Πάσχα στις αετοφωλιές της Ορθοδοξίας

Σκαρφαλωμένα στους απόκρημνους βράχους, τα βυζαντινά μοναστήρια των Μετεώρων μοιάζουν να κρέμονται στο κενό προκαλώντας σοκ και δέος στους ανυποψίαστους επισκέπτες. Από τις 30 συνολικά μονές που ιδρύθηκαν στα Μετέωρα, μόνο 6 λειτουργούν σήμερα. Αυτό το πέτρινο «δάσος» που ορθώνεται πάνω από το Καστράκι και την Καλαμπάκα αποτελεί ιδανικό τόπο για να βιώσει κανείς πρωτόγνωρα συναισθήματα επαφής με το Θείο μακριά από φαντασμαγορικές εκδηλώσεις. Στα Μετέωρα οι Επιτάφιοι στολίζονται διακριτικά και χωρίς το σύνηθες κουβούκλιο, ενώ οι λειτουργίες της Εβδομάδας των Παθών χαρακτηρίζονται από πνευματική ανάταση και εσωτερικότητα όπως ακριβώς αρμόζει στο πνεύμα των ημερών.

Ύδρα – Θαλασσινός Επιτάφιος στα Καμίνια

Κοσμοπολίτικη μα συνάμα παραδοσιακή, η Ύδρα, η αρχόντισσα του Αργοσαρωνικού, επιφυλάσσει μια αλησμόνητη πασχαλινή εμπειρία στους επισκέπτες της καθώς τη Μεγάλη Εβδομάδα αναβιώνουν παλιά, άρρηκτα συνδεδεμένα με τη θάλασσα έθιμα. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής οι Επιτάφιοι των εκκλησιών της Ύδρας συναντιούνται στην πλατεία Κουντουριώτη μπροστά στο λιμάνι. Νωρίτερα στη συνοικία Καμίνια έχει προηγηθεί η περιφορά του Επιταφίου από το ναό του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου κυριολεκτικά μέσα στη θάλασσα. Λέγεται ότι το έθιμο ξεκίνησε το 1923 από τους σφουγγαράδες της περιοχής, οι οποίοι αποφάσισαν να περιφέρουν τον Επιτάφιο στη θάλασσα για την ευλογία των υδάτων και την προστασία των ναυτικών.

Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου τα βεγγαλικά κάνουν τη νύχτα μέρα πάνω από το λιμάνι της Ύδρας ενώ την Κυριακή του Πάσχα πραγματοποιείται το κάψιμο του Ιούδα μπροστά στη Σχολή των Εμποροπλοιάρχων στο λιμάνι της Ύδρας. Το ομοίωμα που είναι γεμισμένο με εύφλεκτο υλικό ανατινάζεται από τους «μπουρλοτιέρηδες» στην προκυμαία δημιουργώντας ένα εντυπωσιακό θέαμα.

Να θυμάστε ότι ο θαλασσινός Επιτάφιος βγαίνει μία ώρα νωρίτερα από τους υπόλοιπους στην πόλη της Ύδρας, ώστε οι επισκέπτες του νησιού να ζήσουν από κοντά όλα τα έθιμα.

Ναύπακτος – Μεγάλη Παρασκευή στο «φλεγόμενο» ενετικό λιμάνι

Μόλις δύο ώρες και κάτι από την Αθήνα, η Ναύπακτος αποτελεί αγαπημένο παραθαλάσσιο προορισμό του Σαββατοκύριακου και όχι μόνο. Το κουκλίστικο βενετσιάνικο λιμάνι που ατενίζει τον Κορινθιακό κόλπο και θυμίζει την ιστορική Ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571, το καλοδιατηρημένο μεσαιωνικό κάστρο και η Παλιά Πόλη κερδίζουν κάθε επισκέπτη με την πρώτη ματιά. Αν σε αυτά προσθέσετε τα χωριά της Ορεινής Ναυπακτίας και τα πυκνά δάση της περιοχής, τότε θα έχετε πολύ καλούς λόγους για να ταξιδέψετε στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του νομού Αιτωλοακαρνανίας. Ωστόσο, αφορμή για ταξίδι στη Ναύπακτο αποτελεί και η Μεγάλη Παρασκευή, μέρα κορύφωσης του Θείου Δράματος με την Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου και την περιφορά των Επιταφίων στους δρόμους της Ναυπάκτου.

Οι Επιτάφιοι της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Δημητρίου καταλήγουν στο κατάμεστο ενετικό λιμάνι συνοδεία της Φιλαρμονικής του δήμου και εκατοντάδων πιστών που ακολουθούν με κατανυκτική ευλάβεια, σχηματίζοντας πομπές μέχρι το μεσαιωνικό κάστρο του λιμανιού. Η Ναύπακτος είναι βυθισμένη στο σκοτάδι ενώ αναμμένες δάδες στα ενετικά τείχη και τις πολεμίστρες έχουν αναλάβει τη φωταγωγία του γραφικού λιμένα. Ο φλεγόμενος σταυρός στο μέσον της εισόδου του λιμανιού, τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής από τα χείλη των ιερέων και τα δεκάδες πυροτεχνήματα που βάζουν φωτιά στον ουρανό δημιουργούν ένα καθηλωτικό σκηνικό μυσταγωγίας.

Πάτμος – Πάσχα στο Νησί της Αποκάλυψης

Ως τόπος με βαθιά θρησκευτική παράδοση, η Πάτμος αποτελεί αγαπημένο προορισμό στα Δωδεκάνησα για τις Άγιες μέρες του Πάσχα. Στην «Ιερουσαλήμ του Αιγαίου», όπως αποκαλείται το νησί, βρίσκεται το Σπήλαιο της Αποκάλυψης όπου σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση ο ευαγγελιστής Ιωάννης έγραψε την Αποκάλυψη, το τελευταίο ιερό βιβλίο της Καινής Διαθήκης που μιλά για τη νίκη της ζωής επί των δυνάμεων της καταστροφής. Σκαρφαλωμένη στην κορυφή της Χώρας, βρίσκεται και η Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, σημείο αναφοράς για την Πάτμο. Το μεσαιωνικό καστρομονάστηρο με τον εντυπωσιακό περίβολο και τους ψηλούς οχυρωματικούς πύργους έχει σπουδαία ιστορία ενώ στο εσωτερικό του φιλοξενούνται περίπου 13.000 σπάνια έγγραφα, εικόνες και κειμήλια βυζαντινής τέχνης. Στο Νησί της Αποκάλυψης, λοιπόν, όλη η Μεγάλη Εβδομάδα αποτελεί πραγματικά ξεχωριστή εμπειρία καθώς οι εορτασμοί, τα έθιμα και οι τελετουργίες γίνονται σε κλίμα μοναστηριακό και βαθιά κατανυκτικό.

Τη Μεγάλη Πέμπτη γίνεται αναπαράσταση της Τελετής του Νιπτήρος μπροστά στο Δημαρχείο, στην πλατεία Ξάνθου της Χώρας . Ο Ηγούμενος της Μονής του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στο ρόλο του Ιησού ραντίζει συμβολικά τα πόδια δώδεκα κληρικών, οι οποίοι κάθονται στη μεγάλη εξέδρα σαν αλλοτινοί μαθητές στον Μυστικό Δείπνο. Πένθιμες ψαλμωδίες, αρώματα από σκορπισμένες λεβάντες και χρυσοποίκιλτα άμφια δημιουργούν μια φορτισμένη συγκινησιακά κατανυκτική ατμόσφαιρα. Την Κυριακή του Πάσχα η Πάτμος γιορτάζει την Ανάσταση στην πλατεία της Σκάλας (το λιμάνι της Πάτμου) με παραδοσιακούς χορούς κι ένα πλούσιο πασχαλινό τραπέζι με κόκκινα αβγά, πατινιώτικες τυρόπιτες, τσουρέκια και πασχαλινά εδέσματα! Κατά τον Εσπερινό της Αγάπης στο Μοναστήρι του Θεολόγου το Αναστάσιμο Ευαγγέλιο διαβάζεται σε επτά γλώσσες και την ομηρική διάλεκτο ενώ ο Ηγούμενος μοιράζει κόκκινα αβγά στους πιστούς.